„Wśród ptaków wielkie poruszenie”. Po letnim wyciszeniu, kiedy ptasi rodzice skupieni byli na bezpiecznym wychowaniu piskląt, z dala od niepożądanych oczu, ptaki wyszły z ukrycia. Znowu łatwiej je podglądać, bo rozpoczął się fascynujący czas dla ptaków i dla ptasiarzy – jesienna wędrówka.
	Stado wędrujących czajek, fot. John Carey

W ptasim świecie znowu zapanował duży ruch, choć nie tak intensywny jak wiosną. Ptaki odlatują teraz do tak zwanych ciepłych krajów, gdzie spędzą zimę w oczekiwaniu na czas, kiedy wiosną będą mogły znów wrócić w miejsca, gdzie same wyrosły i gdzie wychowają swoje pisklęta.

„Ciepłe kraje” dla różnych gatunków oznaczają co innego. Dla jednych ptaków to tylko podróż kilkadziesiąt lub kilkaset kilometrów na południe lub zachód Europy. Tam jest dla nich już wystarczająco ciepło, żeby przeczekać zimę (zobacz: Wędrówki ptaków/ Dokąd?). Inne, jak prawdziwe ptaki obieżyświaty, lecą rzeczywiście w ciepłe kraje.
	Zięba odlatuje na zachód Europy, fot. Clive Timmons

Podróż do Afryki (nawet na jej południowy kraniec) wybierają na przykład: jaskółki - dymówka, oknówka i brzegówka, jerzyk, muchołówki: szara i żałobna, a więc ptaki, które odżywiają się głównie owadami. Ale do afrykańskich podróżników należy też orlik krzykliwy, cyranka (należąca, tak jak krzyżówka, do rodziny kaczkowatych) i nasz swojski bociek.

Wśród naszych ptaków wędrownych są także amatorzy orientalnych klimatów. To na przykład dziwonia (mały ptak z rodziny łuszczaków, spokrewniony ze szczygłem, gilem i grubodziobem, samczyk jest kolorowo, czerwono-różowo upierzony, samiczka jest szara), a także pliszka cytrynowa (krewna naszej pliszki siwej) i muchołówka mała, które na zimę odlatują do Azji.
	Dziwonia spędza zimę w Azji, fot. Jukka J.Nurmi

Zimowi przybysze w Polsce, których latem u nas nie uświadczysz, to między innymi jemiołuszka, gęś zbożowa, śnieguła, myszołów włochaty i krewniak naszej zięby – jer. Więcej informacji na ten temat znajdziesz w dziale Wędrówka ptaków/ Dokąd?.
	Jemiołuszka - nasz zimowy gość, fot. Anna Kassolik

Czas jesiennych wędrówek to dla ptasiarzy istny raj. Lista ptaków, które możemy teraz zobaczyć jest nieco inna niż latem. Przez nasz kraj będą w tym czasie przelatywały nie tylko „nasze” ptaki, ale także te, które zatrzymują się u nas tylko po to, żeby odpocząć w drodze na południe. Czasem zdarza się zobaczyć prawdziwe rarytasy, które rzadko tu zalatują i poza porą przelotów trudno je u nas zobaczyć. Z dużo większym prawdopodobieństwem niż latem można też w tym czasie zobaczyć na przykład łabędzia krzykliwego, który w Polsce gnieździ się nielicznie, a jego główne terytoria leżą na północy Europy i Azji.

Łabędź krzykliwy, fot. Ken Kinsella

Kiedy najlepiej obserwować wędrujące ptaki, czyli w jakich porach ptaki lecą? Otóż ptaki drapieżne lecą tylko za dnia. Gęsi i żurawie mogą przelatywać całą dobę. Większość małych ptaków wróblowych natomiast leci nocą, dlatego trudno zauważyć ich przelot. Ale za to często można usłyszeć głosy przelatujących nocą ptaków – np. drozdów i rudzika. Rano z kolei ładny widok stanowią stada małych ptaków, odpoczywających po nocnej wędrówce, siedzących na płotach, zajadających miękkie owoce na drzewach i krzewach.

Jesień to pora sprzyjająca podglądaczom ptaków z jeszcze jednego powodu – kiedy opadną liście z drzew, ptaki jest dużo łatwiej obserwować. Łatwiej też przyjrzeć się jak wyglądają, puste już teraz, ptasie gniazda. Jesienią nie są już tak dobrze ukryte w zaroślach.

Sójka, dobrze wszystkim znany ptak z rodziny krukowatych, z wyraźną niebieską plamą piór na skrzydle, nie wybiera się, jak barwnie to opisywał Jan Brzechwa, za morze. Sójki żyjące w Polsce nie są zwolennikami ani afrykańskich, ani azjatyckich podróży. Niektóre z nich zimę spędzają w kraju, inne odlatują w cieplejsze rejony Europy zachodniej. Możecie tą wiedzą pochwalić się na lekcji języka polskiego, przy omawianiu wiersza pana Brzechwy.

Sójka nie odlatuje daleko fot. Michał Radziszewski

Na przełomie lata i jesieni apetyt ptaków na jedzenie rośnie. Mówiąc wprost, objadają się przed podróżą. Obrastają tłuszczykiem, którego zapasy odkładają pod skórą – będą z nich korzystać i uzupełniać w czasie popasów i odpoczynku w drodze, do końca swojej wędrówki.  Na starcie, u progu jesieni niektóre małe ptaki ważą nawet do 2 razy więcej niż zwykle. Więcej o zachowaniach ptaków przed podróżą czytaj w dziale Wędrówki ptaków/ Przygotowania do drogi.

Rokitniczka jesienią podwaja swoją wagę, fot. C. Timmons

Rudzik był pierwszym gatunkiem, którego badania pozwoliły naukowcom stwierdzić, że ptaki mogą orientować się w przestworzach dzięki umiejętności rozpoznawania pola magnetycznego ziemi. To trochę tak, jakby rudzik miał „wbudowany” naturalny mechanizm, z pomocą którego ptak potrafi „wyznaczyć” kierunki świata, tak jak człowiek robi to z pomocą kompasu.
	Rudzik, fot. Clive Timmons

Ptasie spiżarnie to nierzadki sposób na jesienne przygotowania do zimy ptaków, które tę porę roku spędzają u nas. Zapasy robi na przykład orzechówka i sójka. Zebrane nasiona wciskają dziobem w ziemię, przykrywając je liśćmi, patykami, a nawet kamykami. Sójka potrafi jesienią schować nawet kilka tysięcy żołędzi! Często o nich zapomina, a zapomniane żołędzie wiosną kiełkują i stają się z czasem młodymi dębami. Zapasy nasion robi też sikora sosnówka – wciska je w zagłębienia kory, jesienią może schować nawet 50 000 nasion. Cóż to za ciężka praca!

Orzechówka zjada nasiona drzew fot. Jukka J.Nurmi

O wędrówkach ptaków, powodach, dla których wybierają się w drogę, przygotowaniach do tej podróży, niebezpieczeństwach, czekających na wędrujące ptaki, czytaj też w dziale Wędrówki ptaków.

(HR)

Zagraj w gry dotyczące wędrówek ptaków:

Wędruj z bocianem białym »
Wędruj z dymówką »